HAROLD PİNTER İHANET ADLI TİYATRO OYUNU İNCELEMESİ
En sevdiğim sanat dallarından biri tiyatro ve tiyatro oyun yazımı konusunda çalışmalarım var. Tiyatro oyunu yazabilmek için, oyun izlemenin yanında bol bol da tiyatro oyunu okumak gerekiyor. Okuduğum oyunlar arasında en sevdiğim yazarlardan birisi Harold Pinter.
Kendine has tarzı, sıradan olayları çok farklı bakış açılarıyla yansıtması, okuru da oyunun içine çekmesi ve bir çok şeyi belirsiz bırakıp, tamamlamayı da okura bırakması etkileyici.
Oyunlarını okudukça görüyorum ki, uslübuna Pintervari denmesi hiç de boşuna değil.
Yazarın “İhanet” adlı oyununu incelemeye ve bana düşündürdüklerini anlatmaya çalışacağım.
İhanet adlı oyun Harold Pinter’ın 1977 yılında yazdığı, sinemaya da uyarlanan ve bir çok dile çevirisi yapılan bir oyun.
Oyun ilk kez 1978’de National Theatre yapımı olarak Peter Hall’ın rejisiyle Londra’da Lyttelton Sahnesinde sergilenmiş, ülkemizde ise Haluk Bilginer’in çevirisiyle ilk kez 1990 yılının Mayıs ayında Ahmet Levendoğlu rejisiyle Tiyatro Stüdyosu yapımı olarak Taksim Sahnesinde sahnelenmiştir.
OYUNUN KONUSU
İnsanların birbirlerine olan ihanetleri…
Yazar ihaneti kadın erkek ilişkisi üzerinden anlatırken, diğer yönlerdeki ihaneti de, yalanları, arkadaşlar arasındaki aldatmaları da gözler önüne seriyor.
Oyunda yalan üzerine kurulmuş bir evlilik, yalanlarla da aldatmayla da bozulmayan bir arkadaşlık var. Yalanlar ortaya çıktığında bile sarsılmayan yapmacık ilişkiler, sahtelik ve samimiyetsizlik olgusu işleniyor.
OYUNUN KARAKTERLERİ
Emma evliliğinden memnun olmayan, kocasını yayınevinin yazarları ile aldatan, kendi aldatılınca da aldatılmaya öfkelenen 38 yaşında bir kadın.
Jerry 40 yaşında bir yazar. Robert’a göre daha saf. Robert ve Emma tarafından aldatıldığını, kendisine her ikisi tarafından da yalan söylendiğini ancak 4 yıl sonra Robert’ın itirafı ile öğreniyor.
Robert 40 yaşında yayıncı, Emma’nın sevgililerinin çalışmalarını yayınlıyor.
Judith, Jerry’nin karısı bir hastanede çalışıyor. Judith’i oyunda görmüyor sadece ismini ve hakkında konuşulanları görüyoruz.
Casey yayınevinin yazarlarından, karısından ayrılıp, başka bir eve taşınıyor, yaşadıklarını yazarak kitap haline dönüştürüyor. Casey’i de oyunda görmüyor sadece ismini ve hakkında konuşulanları görüyoruz.
OYUNUN SAHNELERİ
Toplam 9 sahneden oluşan oyunda bölümler yok sadece senaryoda yazar not olarak, dördüncü sahneden sonra bir ara vererek oynanabileceğini belirtiyor.
1-SAHNE YIL 1977
Her ikiside evli olan Emma ve Jerry aralarındaki ilişki bittikten yıllar sonra bir barda buluşurlar. Bu sahnede Emma ve Jerry’nin ilişkisini, gizlice tuttukları daireyi buluşmanın bir gece öncesinde, Emma’nın, Robert’ın kendisini yıllardır aldattığını öğrenerek, buna öfkelenmesini, aynı gece Jerry ile olan ilişkisini Robert’a söylediğini ve Casey ile olan ilişkisi anlatılır. Casey’i yayınevine getiren, kitabını bastıran ve boşanmasında etkili olan Jerry’dir. Diyaloglardan her iki ailenin birbiriyle görüştüğü anlaşılır.
2-SAHNE
Jerry Robert’ı Emma ile olan eski ilişkisi hakkında konuşmak üzere kendi evine çağırır. Robert onların ilişkisini dört yıldan beri bildiğini söyler. O zamandan beri dostlukları devam etmiş, tek fark birlikte duvar tenisi oynamamaları olmuştur. Jerry Robert’ın ilişkilerini dört yıldır bildiğini öğrenince olanları karısı Judith’e söyleyip, söylemediğini sorar, Robert söylemediğini ancak Judith’inde olanları bildiğini ima eder. Jerry gergindir Robert ise tam aksine oldukça sakindir, Emma’nın Casey ile olan ilişkisini de bilmektedir. Sonrasında her ikisi de Casey sayesinde ne kadar çok para kazandıklarından bahsederler.
3-SAHNE YIL 1975
Jerry ve Emma’nın ilişkilerinin sonu. Öğleden sonraları buluşmak için gizlice tuttukları evi kapatmaya ve ayrılmaya karar verirler.
4-SAHNE YIL 1974
Robert ve Emma’nın evine Jerry misafir olarak gelmiştir. Casey’ın karısını terkettiği ve yakınlarda yaşadığı, bütün bu yaşadıklarını kitap haline getirdiği hakkında konuşurlar. Robert Jerry ile duvar tenisi oynamak için plan yapmayı teklif eder, Jerry kabul eder fakat önce Casey ile NewYork’a gitmesi gerektiğini söyler.
5-SAHNE YIL 1973
Robert ve Emma tatilde bir sonraki gün Torcello’ya gezi yapmayı planlarlar, Emma Spinks’ten kitap okur beğendiğini söyler, Robert ise kitabı yayımlamayı reddettiğini çünkü ihanet hakkında söyleyeceği bir şey olmadığını belirtir. Jerry’nin Emma’ya yolladığı mektup Robert’ın eline geçmiştir, durumdan şüphelenir, Emma Jerry ile ilişkileri olduğunu açıklar. Beş yıldır ilişkileri olduğunu öğrenince, küçük çocuklarının kendisinden olup olmadığını sorar, kendisinden olduğunu öğrenince, Jerry’i Emma’dan daha çok sevdiğini onunla birlikte olması gerekenin de kendisi olduğunu söyler.
6-SAHNE YIL 1973
Emma ve Robert Venedik tatilinden dönmüştür. Emma Venedik’ten Jerry ile buluştukları daire için masa örtüsü almıştır. Jerry Emma’ya Torcello’ya gidip gitmediklerini sorar, Emma sürat motorları grevde olduğu için gidemediklerini söyler. Mektuptan bahsederler, Jerry mektubu evdeki bir dolapta duran ceketin cebinde unuttuğunu, birkaç ay önce de Emma ile buluştuğu bir akşam için Judith’e Spinks’le buluştuğu yalanını söylediğini. Judith’in ise Spink’in az önce kendisini aradığını söylediğini anlatır. Sonra Judith’i ikna ettiğini ve beraber yemek yediklerini anlatır ve Robert ile yemek yiyeceklerinden bahseder.
7-SAHNE YIL 1973
Robert ve Jerry yemek yemek için bir restoranda buluşurlar. Robert Jerry’e Venedik tatilinde Torcello’ya yalnız gittiğinden bahseder, Jerry Emma’nın gidip gitmediğini öğrenmek ister, Robert onun uyuduğunu söyler, çimenlerin üzerine oturup, Yeats okuduğundan bahseder. Sarhoş olmuştur, kötü bir yayıncı olduğunu, edebiyatı sevmediğini, ulusal edebiyat editörleri toplantılarına katılmaktan hoşlanmadığını anlatır. Emma ile ikisinin ortak yönünün edebiyatı sevmek olduğunu söyler. Emma hakkında imada bulunur, Jerry Emma’nın onun karısı olduğunu söyler.
8-SAHNE YIL 1971
Jerry ve Emma gizlice tuttukları evdedirler. Emma öğle yemeğinde Judith’e rastladığından bahseder bunu Jerry’e söyleyip söylemediğini ve ilişkilerini bilip bilmediğini sorar. Jerry söylemediğini, ikisini bilmediğini ve karısının doktor bir hayranı olduğunu birlikte içki içmeye gittiklerini, o adamla birbirlerinden hoşlandıklarını ama tam olarak ne olup bittiğini bilmediğini anlatır. Emma Judith’in ona ihanet edip etmediğini sorar, Jerry etmediğini, kendisini ve çocukları sevdiğini söyler.
9-SAHNE YIL 1968
Emma ve Robert’in evinde verilen bir partide, Emma ve Jerry yatak odasındadır, Jerry Emma’ya olan aşkını itiraf eder ve onu öper, Emma geri çekilir. Robert gelir, Emma Robert’a en iyi arkadaşının sarhoş olduğunu söyler Jerry ise Emma’nın ne kadar güzel olduğunu söylemek için bu fırsattan yararlanmak istediğini söyler, Robert haklı olduğunu söyler, hiçbir şey olmamış gibi oradan ayrılır.Emma’da çıkmak ister Jerry kolunu kavrar Emma’da öylece kalır birbirlerine bakarlar.
OYUNUN DRAMATİK YAPISI
Oyunda 3.sahneden itibaren tarihler geriye doğru akıtılıyor, ancak yıllar içinde gerçekleşen olaylar ileri doğru akıyor.
Oyunun ilk iki sahnesi, olayların gelişimi açısından bakıldığında ve oyunun finali, ancak Harold Pinter, oyunu final sahnesinden başlatarak ve klasik oyun yapısına göre oyunun başlangıcı olan sahneyi son sahnede vererek; ihanetin nedeni yerine, ilişkinin nasıl ve ne zaman başladığı sorusunu izleyiciye (okura) sordurarak, merak unsurunu ve oyundaki çatışma öğesini artırıyor.
Harold Pinter postmodern tiyatronun kurucu figürlerinden biri olarak değerlendirilir ve oyunları klasik dramatik yapıdan farklıdır. Karakterler çoğu zaman suskunlukla iletişim kurar bu yapı da seyirciyi anlam üretmeye zorlar.Klasik dramatik yapıda olduğu gibi serim düğüm çözüm bölümleri yoktur, bunun yerine Harold Pinter, gündelik diyaloglarla, hemen hemen her oyununda kullandığı sessizlik ve diğer sahne talimatlarıyla gerilimi artırır.
İhanet adlı oyunda da, 6.sahneye kadar “Bir an” ve “Sessizlik” talimatlarıyla kurulan gerilim, 6.sahnede “Sessizlik “talimatının olmaması, bunun yerine garson’un geliş gidişleriyle, diyaloglar kesintiye uğratılarak devam ettiriliyor ve merak unsuru artırılıyor. Oyunun son sahnesi olan 9.sahne de ise “sessizlik” “bir an “ gibi sahne talimatı olmaması oyunu çözüme ulaştırıyor.
Harold Pinter’in diğer oyunlarında olduğu gibi İhanet adlı oyununda da, olaylar neden sonuç ilişkisinden uzak , karakterlerin hayatlarından belli kesitler verilerek anlatım biçimlendiriliyor.
Emma Robert’ı Jerry ile aldatırken, Jerry’e Robert’ın ilişkilerini öğrendiğinden hiç bahsetmiyor. Jerry ile ilişkisi bitirdikten sonra bu kez de, Casey ile Robert’ı aldatıyor.
Kendi iki kişi ile birden yasak ilişki yaşamasına rağmen, Robert’ın kendisini aldatmasına öfkeleniyor.
Jerry ise en yakın arkadaşının karısı ile birlikte, karısının kendisini aldatmış olabileceği düşüncesine bile tahammül edemiyor. Robert’ın Emma ile olan ilişkilerini dört yıldır bilmesine rağmen, kendisinden saklamasına da tahammül edemiyor.
Robert için ise Jerry karısından daha değerli, karısının birlikte oldukları erkeklere karşı verdiği en fazla tepki onlarla duvar tenisi oynamamak ve Emma’yı Torcello’ya getirmemek oluyor.
Oyunda hiç görmediğimiz Judith hakkında Emma’nın söyledikleri, Robert ile Judith’in ilişkisi olabileceğini düşündürüyor.
Tarihlerin geriye doğru aktığı oyunda son sahnenin 1968 yılında olması, Robert’ın Jerry ve Emma’yı görmesine rağmen haklı olduğunu söyleyip, oradan uzaklaşması Jerry ve Emma’nın ilişkisinin oyunun başından beri belirtildiği gibi 7 yıl değil 9 yıl olduğunu ve Robert’ın en başından beri her şeyin farkında olduğunu düşündürüyor.
Karakterlerin aldatmalarına rağmen aldatılmaya öfkelenmeleri…
Kendilerine dürüst olamayan karakterler üzerinden insanın kendine yabancılaşması işleniyor.
Robert’ın baştan itibaren olayların farkında olması. İyi bir yayıncı olmadığını ve edebiyatı sevmediğini itirafı, Jerry ile Casey üzerinden çok para kazanmaları hakkında konuşmaları, güç arzusu, insanın hırsı gibi insanın ya da genel anlamıyla toplumdaki bir çok kişinin, ilkelerden çok, maddiyat, statü gibi kavramlara daha çok değer verdiklerini anlatıyor.
İnsanın kendine olan ikiyüzlülüğü ve inkarcılığı, kendi ile olan çelişkisi, kendinin farkında olmazsa nasıl da bozulup, sahteleşebileceği ve samimiyetsizleşeceği gözler önüne seriliyor.
Harold Pinter bütün oyun boyunca Emma ve Jerry’nin ilişkilerinin 7 yıl sürdüğüne okuru (izleyiciyi) inandırıyor, sadece Robert ve Emma’nın otel odasındaki konuşmaları sırasında 1973 yılında Emma’nın ilişkilerinin 5 yıldır sürdüğünü söylemesi ile küçük bir ipucu veriyor. Oyunun sonunda ise 1968 yılına yani 9 yıl öncesine giderek, her şeyin nasıl başladığını anlatıp, şaşırtmayı ve bir nevi okuru (izleyiciyi) aldatmayı başararak, aldatılan insanın duygularına bakmamızı sağlıyor.
28.05.2025-Hayal Beliz Arar
Bu yazım http://sanatsalhareketler sitesinde yayımlanmış, adı geçen siteden alınmıştır.
Kaynaklar :
Harold Pinter İhanet Kabalcı Yayınevi Çeviren: Tuncay Birkan
Seray Durak’ın Harold Pinter’ın “Betrayal” Adlı Oyun Metninin “Aldatma” ve “İhanet” Olarak Yapılan Türkçe Çevirilerinin incelenmesi (2019) Başlıklı Yüksek Lisans Tezi. (Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tiyatro Anasanat Dalı.
Betül Tirben Tiyatro Oyunlarında Video-Art Kullanımı (2018) Başlıklı Yüksek Lisans Tezi. (Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sahne Sanatları Ana Bilim Dalı Dramatik Sanatlar Bilim Dalı)
